Khi nhạc Rap trở nên biến tướng, cổ xuý tệ nạn và lệch chuẩn xã hội

Thời gian gần đây, hàng loạt MV nhạc Rap của những cái tên quen thuộc như Hiếu Thứ Hai, Pháo, Bray, G.Ducky, Jack… đã bị cơ quan chức năng cảnh báo vì nội dung cổ xúy tệ nạn, ca từ phản cảm và lệch chuẩn xã hội. Không ít sản phẩm buộc phải gỡ bỏ sau khi vấp phải làn sóng chỉ trích từ dư luận. Những bản Rap từng được xem là “tiếng nói táo bạo của giới trẻ” nay lại khiến công chúng phải đặt câu hỏi: liệu ranh giới giữa sáng tạo nghệ thuật và tư tưởng lệch lạc đang bị xóa nhòa đến đâu?

Rap, vốn là dòng nhạc sinh ra từ underground – nơi chứa đựng những tiếng nói thẳng thắn, mạnh mẽ và phản kháng – đang dần bị biến tướng khi một bộ phận nghệ sĩ trẻ chạy theo thị hiếu, lượt xem và sự nổi tiếng ngắn hạn. Họ sử dụng ngôn từ dung tục, tôn vinh lối sống buông thả, thậm chí cổ vũ cho bạo lực và chất kích thích — những thứ vốn không thuộc về tinh thần nguyên thủy của Rap.

 

Khi những bài hát như vậy tràn lan trên mạng, được nghe, được chia sẻ và thậm chí được ngưỡng mộ bởi hàng triệu khán giả trẻ, vấn đề không còn nằm ở một vài cá nhân nghệ sĩ, mà đã trở thành hiện tượng văn hoá đáng lo ngại. Rap vẫn có quyền được mạnh mẽ, được gai góc, nhưng liệu có thể biện minh cho sự lệch chuẩn dưới danh nghĩa “tự do sáng tạo”?

1. Rap – Xuất phát điểm từ Underground

Nhạc Rap ở Việt Nam không bắt đầu trên sân khấu lớn, mà bắt đầu trong những căn phòng nhỏ, micro rẻ tiền và niềm đam mê thuần túy. Rap Việt sinh ra từ tinh thần “underground” – nơi âm nhạc không bị gò bó bởi khuôn mẫu, nơi người nghệ sĩ được sống đúng với cái tôi của mình, dù thô ráp, gai góc hay đầy mâu thuẫn.

Những năm 2000, cộng đồng Rap Việt còn rất nhỏ, chỉ tồn tại trong các diễn đàn như Rapviet.com, rappervn.net, gvr.com, southsiderap.com hay HHR (HipHopRap). Đó là thời kỳ mà những cái tên như VietDragon, Lil Knight, LK, Andree, Đen Vâu, hay Binz còn là những chàng trai cầm mic trong phòng thu tự chế, viết nhạc bằng cảm xúc thật, chẳng ai biết đến ngoài vài trăm người trong giới. Họ làm nhạc không vì tiền hay danh tiếng, mà vì Rap là cách thể hiện đam mê của họ với âm nhạc và cũng là cách duy nhất để nói ra điều họ nghĩ.

 

Ảnh hưởng của Rap Mỹ và Rap Âu khi ấy cũng rất rõ: beat nặng, flow mạnh, ca từ trần trụi, đôi khi bốc đồng. Họ học từ những Tupac, Eminem, 50 Cent – những biểu tượng của sự phản kháng và tự do. Rap lúc đó là tiếng nói của “cái tôi” – thẳng thắn, thậm chí thô tục, nhưng thật đến tận cùng. Trong thế giới underground ấy, “gangz” hay những bản diss track (chửi nhau, đấu rap) không phải để gây hấn, mà là cách các rapper khẳng định bản lĩnh, bảo vệ phong cách, và thể hiện lòng tự trọng trong nghệ thuật. 

Cũng chính từ môi trường đó mà Rap Việt trưởng thành. Sự va chạm, tranh luận, và cả những lời thô ráp ấy đã rèn nên một thế hệ rapper hiểu giá trị của tự do ngôn luận và sự biểu đạt cá nhân. Nhưng khi Rap dần bước ra ánh sáng, tinh thần underground ấy – vốn là cái gốc – lại bị biến tướng. Nhiều người chỉ giữ lại vẻ ngoài nổi loạn mà quên mất cái lõi của Rap: sự thật và cảm xúc.

2. Rap trong thời đại hiện nay

Ngày nay, Rap đã được công nhận rộng rãi, vượt qua ranh giới của một thể loại âm nhạc đường phố để trở thành dòng chảy chủ đạo trong đời sống đại chúng. Từ các sân khấu truyền hình, lễ trao giải, đến quảng cáo thương mại và nền tảng trực tuyến, Rap hiện diện ở khắp nơi. Nó không còn chỉ là tiếng nói của một nhóm nhỏ nghệ sĩ underground, mà đã trở thành một phần của văn hóa đại chúng, được hàng triệu người trẻ đón nhận như biểu tượng của sự tự do, cá tính và sáng tạo.

Trong những năm gần đây, sự bùng nổ của Rap tại Việt Nam là điều không thể phủ nhận. Những thành công của các chương trình truyền hình Rap Việt, King of Rap, hay các bản hit của những rapper nổi tiếng đã đưa Rap từ “vùng tối” của nghệ thuật đến với ánh sáng sân khấu, khiến công chúng nhìn nhận thể loại này một cách cởi mở hơn. Rap trở nên gần gũi, sôi động và hấp dẫn hơn bao giờ hết. Nhưng khi bước ra khỏi khuôn khổ underground và chạm vào đại chúng, Rap cũng bắt đầu đối diện với những thách thức mới – đó là sự kiểm soát, trách nhiệm và ranh giới giữa tự do và đạo đức nghệ thuật.

 

Đặc biệt, khi Rap tiếp cận mạnh mẽ với giới trẻ và tuổi teen – nhóm khán giả dễ bị ảnh hưởng nhất – vấn đề càng trở nên đáng lo ngại. Lứa tuổi này còn non nớt về nhận thức, nhưng lại là thế hệ “sống trong Internet”, có thể nghe, chia sẻ và học theo mọi thứ chỉ trong vài giây. Những ca từ thẳng thắn, trần trụi của Rap – vốn được sinh ra để phản ánh hiện thực xã hội – nếu thiếu sự tiết chế, có thể trở thành “chất xúc tác độc hại” gieo vào tâm trí người nghe những thông điệp lệch lạc về bạo lực, chất cấm, tình dục hay lối sống buông thả.

Không thể phủ nhận rằng tinh thần tự do là linh hồn của Rap. Nhưng tự do không đồng nghĩa với vô giới hạn. Khi Rap đã bước vào không gian công cộng, được hàng triệu người nghe và chia sẻ, nghệ sĩ không chỉ còn là người kể chuyện cho riêng mình, mà đã trở thành người có ảnh hưởng văn hoá và xã hội. Và khi có ảnh hưởng, thì đi cùng với nó phải là trách nhiệm.

Bởi vậy, hơn bao giờ hết, các nghệ sĩ Rap cần nhận thức rõ vị trí của mình trong thời đại mới. Họ cần giữ tinh thần chân thực, dám nói, dám phản ánh – nhưng cũng phải biết tiết chế, chọn cách thể hiện sao cho phù hợp với giá trị nhân văn và định hướng tích cực. Bởi nếu Rap sinh ra để nói sự thật, thì điều quan trọng không chỉ là “nói to”, mà là nói đúng, nói có trách nhiệm và nói để thức tỉnh, chứ không phải để cổ xúy cho lệch chuẩn.

3. Khi nghệ sĩ Rap lạm dụng chất cấm để sáng tác

Rap vốn là thể loại âm nhạc được sinh ra từ cảm xúc mạnh mẽ và cái tôi mãnh liệt. Mỗi câu rap là một mảnh tâm trạng, một lát cắt của đời sống – đôi khi đầy đau đớn, bứt phá, và hỗn độn. Chính vì sáng tạo dựa nhiều vào cảm xúc và năng lượng tinh thần, không ít rapper đã tìm đến chất kích thích như một “chìa khóa” mở rộng tâm trí, giúp họ viết nhanh hơn, “thăng hoa” hơn, hay cảm thấy mình đang ở trong một không gian sáng tạo khác biệt.

Thực tế, chất cấm có thể tạo ra cảm giác tỉnh táo và hưng phấn nhất thời, khiến người sử dụng tin rằng mình thông minh, nhạy bén và giàu ý tưởng hơn. Trong môi trường nghệ thuật, đặc biệt là với những người sáng tác dựa vào cảm xúc như rapper, cảm giác đó dễ khiến họ lầm tưởng rằng chất cấm là nguồn cảm hứng, là chất xúc tác cho sáng tạo. Nhưng đó chỉ là ảo giác ngắn ngủi – một thứ “năng lượng giả tạo” khiến cơ thể và tâm trí dần lệ thuộc.

Không ít nghệ sĩ trẻ, trong hành trình tìm kiếm bản ngã và khẳng định tên tuổi, đã đánh đổi sức khỏe và tương lai để chạy theo cảm xúc nhất thời. Ở nước ngoài có thể kể đến như Snoop Dog, Lil Wayne, Eminem, Tupacz, Mac Miller, Future, Juice WRLD, ... Còn ở Việt Nam một số cái tên từng dính líu đến chất cấm, như "thánh đảo" Skyler hay "thánh auto tune" Tommy Tèo, hay gần đây nhất là vụ Bình Gold cướp taxi dương tính với chất cấm, đã khiến công chúng underground không khỏi thất vọng. Hình ảnh Tommy Tèo bị bắt gặp lang thang với dáng vẻ đờ đẫn, thiếu tỉnh táo trong một thời gian dài, là minh chứng rõ ràng cho mặt tối mà thế giới hào nhoáng của âm nhạc đôi khi cố giấu đi. Còn rapper Skyler thì từng phải chịu án phạt 5 năm tù (từ 2019 đến 2023) vì tội buôn bán và tàng trữ chất cấm.

 

Nghiêm trọng hơn, khi lạm dụng chất cấm, nhiều rapper đưa chính thứ đó vào trong ca từ của mình – hoặc trực tiếp nhắc đến, hoặc gián tiếp tôn vinh lối sống “high” (phê, bay), biến nó thành biểu tượng của cá tính và tự do. Từ đó, giới trẻ – những người yêu thích Rap nhưng thiếu trải nghiệm sống – dễ bị cuốn vào hình ảnh “nghệ sĩ nổi loạn”, ngộ nhận rằng dùng chất cấm là cách để trở nên sáng tạo, sâu sắc hay “chất” hơn.

Cần nhìn nhận rằng, danh sách những rapper được cơ quan chức năng điểm mặt chỉ tên lần này chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Thực tế, ngay cả nhiều cái tên lớn của Rap Việt – Đen Vâu, LK, Andree, Binz, Kimeses, Lil Shady, Huỳnh James, Pinboys, The Night, Bray, BigDaddy, Khói, Lynk Lee… – cũng từng ít nhiều đưa yếu tố này vào trong ca từ hoặc dưới dạng ẩn dụ. Dù không cổ xúy, nhưng điều đó phản ánh một thực tế: chất cấm từng và vẫn đang len lỏi vào thế giới Rap, như một phần của thứ “văn hóa ngầm” mà không ai dám nói thẳng.

Rap là nghệ thuật của sự thật, nhưng khi sự thật ấy bị bọc trong khói trắng, người nghệ sĩ có thể mất phương hướng giữa ranh giới của sáng tạo và tự hủy. Một bản hit có thể khiến họ nổi tiếng vài tháng, nhưng hậu quả của chất cấm có thể hủy hoại cả một đời. Và điều đáng buồn hơn cả — là khi khán giả trẻ bắt đầu tin rằng, để làm nghệ thuật sâu sắc, phải đánh đổi bằng tăm tối.

4. Kết luận

Tự do nghệ thuật không có nghĩa là cổ súy cho những hành vi lệch chuẩn hay phá vỡ đạo đức xã hội. Trong thời đại mà mọi sản phẩm âm nhạc đều có thể lan truyền chỉ sau vài giây trên mạng xã hội, trách nhiệm của nghệ sĩ càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Các rapper hiện đại cần hiểu rõ sức ảnh hưởng của mình, đặc biệt là đối với giới trẻ. Những ca từ mang tính phản kháng, bộc trực nên được sử dụng có chọn lọc – thể hiện cá tính mà không gây lệch lạc trong nhận thức công chúng. Thay vì ca ngợi ma túy, bạo lực hay lối sống buông thả, họ có thể dùng Rap để phản ánh thực tế, truyền cảm hứng tích cực, nói về khát vọng, bản lĩnh vượt khó hay tình yêu quê hương.

Bên cạnh đó, nghệ sĩ cần đầu tư vào tri thức và hiểu biết xã hội, để mỗi sáng tác không chỉ là lời kể cảm xúc mà còn là góc nhìn sâu sắc, có giá trị định hướng. Rap có thể vẫn gai góc, mạnh mẽ, nhưng phải là sự gai góc mang tính phản tỉnh – khiến người nghe nhận ra vấn đề và muốn thay đổi theo hướng tốt hơn.

Cuối cùng, các nhà sản xuất, nền tảng phát hành và truyền thông cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng môi trường âm nhạc lành mạnh, giúp Rap phát triển đúng hướng, trở thành kênh thể hiện bản sắc, văn hóa và trí tuệ của thế hệ mới.